جلسه نهم فقه تربیت- بررسی حکم ارشاد جاهل
استاد حجت الاسلام و المسملین مقیمی
مقرّر: یاسرکافی
جواب سوم بر اشکال تعارض:
پس تا اینجا ذیل مرجّحاتی نداریم که جانب ظهور ولتکن را در وجوب بگیریم و بگوییم که الخیر، فقط شامل مستحبات می شود، حالا باید ببینیم از جانب صدر قرینه ای داریم تا با این قرینه از ظهور خیر در عموم از واجب و مستحب، رفع ید کنیم یا خیر؟
- قراین داخلی بر ظهور امر در وجوب:
الف. کلّیّت سیاق آیه:
از این جمله ی دعوت به خیر به همراه امر به معروف و نهی از منکر با این فعل امر، بعث وجوبی الزامی می فهمیم. این سیاق متناسب با شدّت علاقه ی مولاست. ذهن صافی که برای اولین بار این عبارت را بخواند وجوب را می فهمد.
نقد سیاق:
در قرآن کریم، از این دسته از آیات داریم که در مورد مستحبّات مؤکّد، این گونه سیاق آمده است. این مورد از موارد فنّی سیاق نیست. موارد فنّی سیاق موردی است که یک بخش از آن ظهور، مسلّم در وجوب داشته باشد و این فقره مشکوک الظهور، در سیاق با آن فقره ی مسلّم الظهور در وجوب باشد.
بله! نکته ای در باب ظهورات می گویند که آیا فهم دیگر علماء از یک دلیل لفظی، حجت است یا خیر؟ می گوییم فهم هر عالم برای خودش حجت است، اما اگر این فهم ، فهم استظهاری علمای عرب در گذشته باشد با مبانی مختلف، به سادگی نمی شود از این ظهور گذشت. زیرا همین علمای عربی که ذهنشان با همین خلجانات علمای امروز مواجه بوده است، وقتی از این آیه، وجوب را استظهار کرده اند، یک ارتکاز و ظهوری درست می کند که این فهم حجت است. به عبارتی استظهار علمای عربی سلف، نشان می دهد که این ظهور یا بدلیل انصرافی که موجود بوده است و الان موجود نیست یا بدلیل قرینه ای که مغفول شده است و یا به دلایلی دیگر که الان در نزد ما موجود نیست، بوده است.
البته توجه شود که نکته ی فوق تنها در استظهارات عرفی علمای عرب سابق، از لفظ می باشد نه در اجتهادات آنها. یعنی اگر اجتهاد یک فقیه متأخر با کلّ اجتهادات فقهای متقدّم در تضادّ باشد، دلیلی بر حجیّت اجتهاد فقهای متقدّم و عدم حجیّت اجتهاد فقهای متأخّر نمی باشد.
حالا این آیه هم مواجه با این امر است. یعنی از شیخ مفید تا مرحوم خویی از این آیه وجوب را فهمیده اند. پس نگوییم مراد از سیاق، بلکه بگوییم فهم علمای سابق و استظهار آنها به عنوان افراد عرب از این آیه در وجوب ، باعث می شود که این فهم محقق است و حجت است.