فلسفه علم جلسه چهارم

جلسه چهارم فلسفه علم

استاد حجت السلام ملایی

مقرّر: یاسرکافی

علوم تجربی اعم از حوزه ی علوم طبیعی و علوم انسانی، سده ی نوزدهم و تا بخشی از سده ی بیستم را تحت حاکمیت خودش داشته است.

علوم تربیتی انشعابی از روانشناسی می باشد که آقای وُنت روانشناسی را از علم النفس فلسفی جدا کرد و به تحقیق تجربی حول آن پرداخت.

در جهان اسلام نیز این دانشها ورود کرد و سیستم دانشگاه ، نظام آموزشی و تربیتی را از حوزه جدا کرد.

در سده ی بیست اتفاق بزرگی در غرب افتاد.

نگاه های تجربه گرایانه ، ناخالصی متافیزیک را از عمل خارج کردند و تفکیک بین علم و فلسفه و علم و ارزش در قرن نوزده اتفاق می افتد.

در قرن بیست تجربه گرایان متوجه شدند که متافیزیک در علم وجود دارد؛ این التفات موجب اموری شد.

لیکن قبل از آنکه ببینیم این التفات چه آثاری بدنبال داشت، بایستی یک مقدماتی ذکر شود:

حضور متافیزیک در عرصه ی علم تجربی:

مثلا در قضیه ی "هرگاه نور از یک محیط وارد محیط دیگر بشود، می شکند"، زمانی گزاره ی علمی است که نقیضش کذب باشد. و کذب بودن نقیض این قضیه ی تجربی زمانی علم است که قایل به محال بودن اجتماع نقیضین باشیم. و این یک قاعده ی متافیزیکی است.

پیش فرضهای دیگر برای علم بودن این قضیه:

یک جهانی است.

این جهان قابل شناخت است.

این شناخت، باید شناخت تجربی باشد.

تجربه می تواند منطقا، گزاره های کلی تولید کند.

همه ی این گزارهها، گزاره هایی غیرتجربی است. یعنی با تجربه قابل اثبات یا انکار نیست.

بررسی مقدمه ی "تجربه می تواند منطقا، گزاره های کلّی تولید کند" :

در حوزه می گویند که:

استدلال به شکل می باشد:

1. تمثیل: دچار قیاس خفی
2. استقرا: دچار قیاس خفی
3. قیاس:

حال در جهان غرب گفتند که استقراء در مقابل قیاس است. لیکن در قرن 20، گزاره هایی علمی پیدا شد که صرفا استقرایی نیستند، بلکه در این استقراء یک قیاس خفی خوابیده است.

به یک مشاهده، مقدمه ای اضافه می کنند که الاتفاقی لایکون دائمیّاً و لا اکثریّاً (این همان قیاس خفی است) تا اینکه علمی شود و همه زمانی شود.

یک نتیجه از این گرفتند که یک تلازم است بین وارد شدن نور از یک محیط به محیط دیگر با شکست نور.

سپس گفتند هرجا تلازمی است ، علیّتی است.

در نتیجه تغییر محیط، علت شکست نور است.

همه ی این قضایا، قضایایی متافیزیکی است که آن قاعده ی تجربی متوقف بر این قضایا می باشد.

عوامل غفلت علم از متافیزیک:

چرا دانشندان مدرن از حضور متافیزیک غفلت کردند؟

جواب:

1. جنس گزاره های متافیزیک، جنس گزاره های فراگیر است. نسبت ما با گزاره های فراگیر، مانند ماهی با آب است. حضور همه جاییش باعث غفلتش می شود.
2. با نگاه تجربه گرایانه نمی شود عناصر متافیزیکی را دریافت.
3. تصوری است که تجربه گرایان از فلسفه داشتند که ناشی از تصور آگوست کنت از متافیزیک داشته است.

پیامدهای این غفلت:

علم تجربی استقرار پیدا کرده است. از این پس دانشهای غیرتجری مانند متافیزیک، یا آنچه که تحت دین از آن نام می بریم یا مکاتب زندگی و هر عنوان دیگری، یک نسبت خاصی با علم پیدا می کند که اینها می شوند موضوع پژوهش های علمی. یعنی وقتی همه ی این موارد، ناعلم شدند و معرفت نامیدند، شروع کرد علم به پژوهش در ارتباط با متافیزیک ، دین و ... .

این اتفاق زمانی افتاد که متافیزیک، دین و ...،  هویت معرفت شناختی ندارد یعنی واقعیتی را نشان نمی دهند.

انعکاس مطالعات در مورد این موارد، به صورت تاریخ فلسفه خود را نشان می دهد. یعنی فقط یاد فلسفه و دین را زنده می کنند و فقط تاریخ فلسفه و دین را دارند بیان می کنند.

متافیزیکی که از خداشناسی ، جهان بحث می کرد، کنار گذاشته شد و شروع کرد به مطالعه ی تجربی فلسفه. فلذا می بینیم چه تاریخ های فلسفه ای در قرن بیستم متولد شد، اما اینکه پاسخ این مسئله ی فلسفی چیست؟ چیزی نمی گویند.

یعنی شما در فرضی دارید تاریخ فلسفه می نویسید که هویت فلسفه دچار مرگ شده است.

حال این اتفاق برای دین هم در قرن 20 اتفاق افتاده است. که در اینجا با افرادی روبرو هستیم که تاریخ دین نقل می کنند.

فلذا این اشکال که می گویند چرا شیعه، تاریخ فلسفه ندارد ناشی از این است که متافیزیک هنوز در شیعه، زنده است.